Πάμε στο θέμα της συγκρότησης μονο-εθνικών κρατών. Υπάρχουν μερικά στοιχεία που μου φαίνονται απαραίτητα για την συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας στους πολίτες ενός κράτους. Κατά πρώτον πρέπει απαραίτητα να μην υπάρχει διαχωρισμός σε ομάδες που δεν έχουν όσμωση μεταξύ τους, έστω και ιδεατά. Δηλαδή αν υπάρχει μια άρχουσα τάξη κληρονομικό δικαίω, στην οποία ένα μεγάλο κομμάτι των πολιτών «νιώθει» ότι δεν μπορεί να μπει είναι σαφές ότι αυτοί οι πολίτες δεν είναι σε θέση να βιώνουν ενότητα με την άρχουσα τάξη άρα είναι αδύνατο να αναπτύσσουν κοινή εθνική ταυτότητα. Η περίπτωση μιας βασιλικής οικογένειας μπορεί να έμενε αποδεκτή σαν σύμβολο ενότητας, αλλά όχι μια εκτεταμένη γαλαζοαίματη τάξη. Στην Αγγλία σήμερα αυτό έχει κάπως ξεπεραστεί αλλά αμφιβάλω αν πριν διακόσια χρόνια υπήρχε μια εννοιαία αίσθηση εθνικής ταυτότητας. Η διαστρωμάτωση με βάση οικονομικά κριτήρια, αν και έχει σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα τάξης που δεν επιδέχεται όσμωση προς τα πάνω, βιώνεται διαφορετικά από μεγάλο τμήμα των πολιτών. Δηλαδή αισθάνονται ότι μπορεί να ξεπεράσουν κάποια στιγμή τα στεγανά και να γίνουν πλούσιοι, και αντίθετα κάποιοι πλούσιοι να φτωχύνουν. Οι πολίτες που έχουν «αίσθηση» στεγανών υποψιάζομαι ότι είναι δυσκολότερο να αποκτήσουν εθνική συνείδηση ή μάλλον να εντάξουν συναισθηματικά στην εθνότητά τους τα μέλη μιας άλλη τάξης.
Μιλάω για αίσθηση μια και η εθνική ταυτότητα είναι σε μεγάλο βαθμό αίσθηση.
Η κατάργηση των στεγανών της αριστοκρατίας νομίζω ότι χρονολογείται μετά τον μεσαίωνα και κυρίως από την εποχή που ο διαφωτισμός πιάνει ρίζες και φτάνει σε μια ολοκλήρωση με την Γαλλική επανάσταση. Οπότε και ο στρατός του Ναπολέοντα έχει εθνικό χαρακτήρα.
Η κοινή γλώσσα νομίζω ότι είναι ευρύτερα παραδεκτό ότι αποτελεί βασικό στοιχείο εθνικής ενοποίησης. Αλλά η κοινή γλώσσα είναι και αποτέλεσμα μετακινήσεων των πολιτών στα πλαίσια του κράτους, μάλιστα με έμφαση στα σύνορα, ώστε η ομογενοποίηση να γίνεται εντός των τοιχών. Η μετακίνηση στην Ελλάδα χάρη στον νησιωτικό της χαρακτήρα ήταν αρκετά έντονη, κάτι που διευκόλυνε την δημιουργία κοινής γλώσσας.
Η μετακίνηση έχει και σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας εικόνας της γεωγραφίας ενός κράτους που αποτελεί συνεκτικό κρίκο στην εθνική αντίληψη των πολιτών. Αν δεν ξέρω πως υπάρχει η Θράκη που εκεί μιλάνε μια Ελληνική διάλεκτο και πιστεύουν στον ίδιο θεό με μένα που ζω στην Κρήτη, η αίσθηση της εθνικής μου ταυτότητας περιορίζεται στον τόπο διαμονής μου. Δηλαδή αισθάνομαι Κρητικός και όχι Έλληνας.
Η κινητικότητα έχει σαν αποτέλεσμα και την όσμωση πολιτιστικών στοιχείων. (για την έννοια των πολιτιστικών στοιχείων στο επίμαχο βιβλίο θα κάνω μια σημείωση πιο κάτω.)
Ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο εθνικής ενοποίησης είναι η εκπαίδευση. Ο εθνικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης διασφαλίζει ότι όλοι οι πολίτες θα έχουν ένα πακέτο κοινών απόψεων, βιωμάτων και γνώσεων. Κάποιες θα τις ξεχάσουν κάποιες θα τις απορρίψουν, αλλά αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι γίνανε μέτοχοι αυτής της κοινής εκπαίδευσης. Μέσα στην εκπαίδευση εντάσσεται και ιστορία που αποτελεί βασικό παράγοντα στην φύση της διαμορφούμενης εθνικής συνείδησης. Τα παιδιά είναι γενετικά διαμορφωμένα να αποδέχονται άκριτα, τις απόψεις των εντεταλμένων μεγάλων που τις διατυπώνουν με σοβαρότητα.
Ένα άλλο στοιχείο της εθνικής ομογενοποίησης στα πλαίσια του εθνικού κράτους είναι η θρησκεία. Το θρησκευτικό στοιχείο φαίνεται μερικές φορές να υπερτερεί του γλωσσικού και όλως των άλλων εθνολογικών στοιχείων (νομίζω ότι αυτό έχει γίνει ορατό τόσο στην Γαλλία όσο και στην Αγγλία.). Στην Ελλάδα να θυμίσω ότι κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών η Ελλάδα διώχνει προς την Τουρκία, μουσουλμάνους και όχι Τούρκους! (Σε αντίθεση με την Τουρκία που διώχνει Έλληνες χριστιανούς, μια διαφορά που έχει ενδιαφέρον). Φυσικά διώχνουμε ανθρώπους με Τουρκική εθνική συνείδηση, αλλά είναι χαρακτηριστικό της συγκρότησης του εθνικού μας κράτους, ότι εστιαζόμαστε στην συνθήκη, στο θρησκευτικό χαρακτηριστικό, κάτι που δείχνει και την σημασία που αποδίδονταν στην θρησκευτική ομοιογένεια.
Σήμερα καθώς τα πράγματα αλλάζουν και η θρησκευτικές προσεγγίσεις στα πλαίσια του κράτους μας, αλλάζουν γίνεται φανερό ότι είναι απαραίτητο να επαναπροσδιορίσουμε την εκπαιδευτική διαδικασία τουλάχιστον ως προς αυτό το σημείο. (Δεν μιλώ για τους μετανάστες, αυτοί ακόμα και αν γίνουν Έλληνες δεν θα αλλάξουν βραχυπρόθεσμα τα θρησκευτικά μας ποσοστά, όπως λένε οι τρομολάγνοι, αλλά μπορούμε να ρίξουμε μια ματιά στο βαρόμετρου).
Τουλάχιστον η θρησκευτική, γλωσσική και γενικότερα η εθνολογική ομογενοποίηση, στην σημερινή γεωγραφική επικράτεια της Ελλάδος, νομίζω ότι ξεκινά μετά το 1821, φτάνει σε ένα αποδεκτό επίπεδο για την συγκρότηση ενός ενιαίου κράτους το 1914 και συνεχίζεται σε πιο ήρεμους ρυθμούς, μέχρι και σήμερα.
Η σχολική εικόνα που έχουμε για την επανάσταση του 1821είναι πως ήταν εθνική επανάσταση. Προσοχή. Εδώ το «εθνικό» έχει την έννοια μια αδιάσπαστης γραμμής από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Σήμερα αυτό μου φαίνεται κάπως ρομαντική ιδέα. Δεν υπήρχε ενιαία εκπαίδευση, η κινητικότητα ήταν περιορισμένη, η επαφή με τις ιδέες των αρχαίων Ελλήνων ήταν περιορισμένη σε ένα κύκλο λόγιων, η εικόνα του Βυζαντίου ήταν αναλογικά πολύ πιο πρόσφατη, και οι παπάδες δεν είχαν και σε μεγάλη υπόληψη τους αρχαίους προγόνους μας.
Το βασικό ενοποιητικό στοιχείο που βλέπω ήταν η θρησκεία. Τώρα μπορεί μερικοί λόγιοι, κυρίως επηρεασμένοι από τον διαφωτισμό και την αναγέννηση, να έψαχναν τις ρίζες του τόπου που γεννήθηκαν, αλλά αμφιβάλω ότι αυτό αποτελούσε κοινό χαρακτηριστικό των επαναστατών. Και όταν μιλάμε για εθνική συνείδηση, το «κοινό» είναι που είναι σημαντικό.
Η προσπάθεια ανασύστασης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ενάντια στην Οθωμανική, φαίνεται και από την επιλογή των φιλικών να απλώσουν με τον Υψηλάντη την επανάσταση σε μια πολύ πιο ευρύτερη έκταση από την Αρχαία Ελλάδα, αν και δεν τους βγήκε (ίσως για γεωγραφικούς λόγους ευνοήθηκε η επανάσταση στην Πελοπόννησο).
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό των επαναστατών είναι και η ανάπτυξη μιας αστικής τάξης στα νησιά μετά την συνθήκη του Καϊναρτζή, που δίνει ιδιαίτερα προνόμια στους Έλληνες πλοιοκτήτες. Μετά την συνθήκη έχουμε και την ορθόδοξη Ρωσία, που αποτελεί τον πόλο συσπείρωσης των ελπίδων των χριστιανών που βρίσκονται κάτω από οθωμανική διακυβέρνηση.
Τελικά μου φαίνεται ότι το θρησκευτικό στοιχείο είναι το βασικό ενοποιητικό στοιχείο της επανάστασης. Και αυτό αν και αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο, στην εθνική συνείδηση παρέα με τη γλώσσα, δεν νομίζω ότι αποτελεί από μόνο του ικανό στοιχείο για την συγκρότηση μιας διαχρονικής εθνικής συνείδησης.
--------------------------
Το γεγονός ότι δεν έχουν δημιουγρηθεί σχολεία που να διδάσκουν τα πομακικά. Αλλά αυτό δεν είναι ένα απλό θέμα. Κατά πρώτον το μόνο εμπόδιο για να ενταχθούν οι μαθητές των πομάκων σε ελληνόφωνα σχολεία είναι τα θρησκευτικά. Και εμπόδιο στην μετατροπή των θρησκευτικών σε θρησκειολογία δεν φαντάζομαι να είναι η δραγώνα ούτε καν η ρεμπούση.
Την σημασία της γλώσσας στην εθνική ενοποίηση την εφιστά και το περί λόγου βιβλίο και είναι γενικότερα αποδεκτή. Η διδασκαλία των τουρκικών είναι κληροδότημα της Μικρασιατικής καταστροφής, μέσω της συνθήκης της Λωζάνης. Αν επιλέξουμε να σεβαστούμε το πνεύμα της συνθήκης και ως προς τα πομακικά, θα πρέπει να ετοιμαζόμαστε για αρβανίτικα, βλάχικα και σλάβικα σχολεία (διάβασε την συνθήκη και θα καταλάβεις). Δεν μπορώ λοιπόν να πω ότι είναι και πολύ παράξενο που κάνουμε την πάπια για τα πομάκικα.
Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι η διδασκαλία πρέπει να είναι ενιαία γλωσσικά, στα πλαίσια ενός κράτους και οι κατά τόπους γλώσσες να διδάσκονται σαν επί πλέον γλώσσες (βέβαια δεν είμαι και γνώστης του θέματος, οπότε θεμιτή κάθε παρατήρηση). Από εκεί και πέρα η ίδρυση πομακικόφωνων σχολείων μου φαίνεται ότι αν και θα έλυνε κάποια προβλήματα θα δημιουργούσε άλλα προβλήματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου