Αυτοσυνείδηση και παρατήρηση.

Ξέρουμε σήμερα ότι έχουμε δέκα αισθήσεις. Ναι δέκα, πέντε επί πλέον από αυτές που είχαμε ξακαθαρίσει στο παρελθόν ότι έχουμε. Ας πούμε τη ιδιοδεκτική αίσθηση. Επίσης ξέρουμε ότι ορισμένες ικανότητες που έχουμε βελτιώνονται με την κατάλληλη άσκηση. Υποστηρίζουν λοιπόν μερικοί ότι εκτός από αυτές τις δέκα, υπάρχει και μια τουλάχιστον ακόμα, ίσως και δυο, που επιδέχονται εκπαίδευση, για να τις χρησιμοποιήσουμε καλύτερα.

Μια και όμως αυτές οι αισθήσεις δεν έχουν γίνει ακόμα κοινός τόπος στην γλώσσα μας, ούτε είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες, δεν έχουμε και κατάλληλες λέξεις για να τις περιγράψουμε, κάτι που θα μας δυσκολέψει αρκετά την συνεννόηση.

Πάμε λοιπόν, αν υποθέσουμε ότι παρατηρούμε ένα κάδρο στον τοίχο του σπιτιού μας, ξέρουμε ότι αυτό το κάδρο είναι εκτός του τοίχου, ότι δεν είναι ζωγραφισμένο σε αυτόν. Είναι μια γνώση που έχουμε σχεδόν για ότι βλέπουμε. Δηλαδή αναγνωρίζουμε τα αντικείμενα και την θέση τους στο χώρο. Πρόκειται για μια διαδικασία που γίνεται αυτόματα και κατά κανόνα σχεδόν ακαριαία. Τόσο ακαριαία που σπάνια την συνειδητοποιούμε. Έτσι λοιπόν, το κάδρο που βλέπουμε, έχει μια θέση στην εικόνα που έχουμε για το περιβάλλον και η αναγνώρισή του του προσδίδει κάποια σημασία για την ζωή μας σε μια συγκεκριμένη στιγμή, και όλο αυτό συμβαίνει αυτόματα χωρίς να καθορίσουμε την διαδικασία. Μάλιστα στην συντριπτική πλειοψηφία των αντικειμένων που βλέπουμε δεν γίνεται και κάποια ουσιαστική μορφή αναθεώρησης της σημασίας τους. Όπως έχουν ήδη καταχωρηθεί στην μνήμη μας έτσι μένουν.

Όμως όλα αυτά σημαίνουν λίγο πολύ ότι τελικά, δίνουμε λιγότερη σημασία σε αυτό που βλέπουμε, και πολύ πολύ περισσότερη σε αυτό που ξέρουμε για αυτό ήδη. Εφόσον δε το κάδρο δεν αρχίσει να χορεύει, δεν θα ασχοληθούμε και πολύ συχνά με αυτό που βλέπουμε.

Η όλη διαδικασία είναι πολύ καλή και απαραίτητη για την επιβίωσή μας. Μια και δεν γίνεται να αντιδρούμε αποτελεσματικά στο περιβάλλον μας χωρίς αυτοματισμούς, και αυτοί στηρίζονται σε αναγνώριση του περιβάλλοντος και αυτοματοποιημένη αντίδραση σε αυτό.

Όμως υπάρχει ένα σημαντικό όμως. Όταν ενεργοποιείται η μνήμη που καθορίζει και την αναγνώριση, η επαφή μας με τα γεγονότα που μας συμβαίνουν μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Κάτι που όπως είπαμε είναι θεμιτό για την επιβίωσή μας. Όμως όταν ζούμε μέσα στην μνήμη μας, δεν έχουμε νέες εμπειρίες, και πρακτικά αναλισκόμαστε σε μια ανασκόπηση του παρελθόντος μας. Είναι σαν η μνήμη μας να συνδιαλέγεται με το αντικείμενο της παρατήρησής μας παρά εμείς συνολικά. Δεν υπάρχει λόγος να το δεχθείτε όπως το λέω, που άλλωστε δεν είναι και παρά μια φτωχή προσπάθεια να περιγράψω το γεγονός. Όμως το αφήνουμε στην άκρη μήπως και στο μέλλον μπορέσω καλύτερα να εξηγήσω.

Ας πούμε τώρα ότι δοκιμάζω να αφήσω για λίγο στην άκρη την μνήμη μου και να θέσω σε δεύτερη μοίρα την αναγνώριση του αντικειμένου που βλέπω. Μάλλον να μην δώσω σημασία στην όποια αναγνώριση και να δοκιμάσω να το δω σαν μια ολότελα νέα εικόνα – εμπειρία. Φυσικά η γνώση μου για το αντικείμενο δεν χάνεται, ούτε μιλάω για κάτι που θα πάρει πολύ χρόνο, συχνά δέκατα του δευτερολέπτου. Όμως αν το πιάσω σαν αίσθηση, ναι αίσθηση, τότε μπορώ να έχω την γνώση – αναγνώριση του τι βλέπω, αλλά συγχρόνως να το βλέπω σαν κάτι νέο και άγνωστο. Να το προσέχω σαν αυτό που μου φέρνουν τα αισθητήρια όργανά μου στο νού. Και αυτή η διπλή αντίληψη για το αντικείμενο δεν χάνετε σε μια στιγμή αλλά μπορεί να κρατά για ώρες, φυσικά όχι με το ίδιο αντικείμενο, αλλά με συνεχώς εναλλασσόμενα αντικείμενα που πέφτουν στην αντίληψή μας.

Ένας τέτοιος τρόπος αντίληψης των ερεθισμάτων έχει ένα άμεσο αποτέλεσμα. Εκεί που ζούσα στο παρελθόν, μέσα από την μνήμη, τώρα ζω στο παρόν και ένα κομμάτι του μυαλού μου μου προσφέρει την μνήμη για όπου την χρειάζομαι.

Τώρα λοιπόν με αυτό το νέο τρόπο παρατήρησης έχω την ευχέρεια να έχω περισσότερες νέες εμπειρίες, ακόμα και με στοιχεία του περιβάλλοντος που έχουν χιλοφορεθεί στην ζωή μου, πλέον μπορούν να αποτελούν μια νέα εμπειρία μια και τα παρατηρώ χωρίς την βοήθεια, ή τουλάχιστον χωρίς μόνο την βοήθεια του παρελθόντος.

Μια άμεση επίδραση του τρόπου αυτού της αντίλληψης είναι ότι έχω την αίθσηση ότι βλέπω (ή ακούω ή αισθάνομαι με όποιο αισθητήριο όργανό εστιάζομαι) περισσότερα πράγματα από όσα πριν αποκτήσω αυτή την αντίληψη για τα πράγματα. Μια έμμεση είναι ότι τώρα, καθώς παρατηρώ χωρίς στο βάρος του παρελθόντος έχω την ευχέρεια να δω νέες πτυχές του αντικειμένου που δεν είχα προσέξει πριν. Ένα κάδρο δεν είναι μόνο ένα κάδρο, έχει φωτοσκιάσεις που δεν έχω προσέξει, χρώματα που προσπερνώ, σημαίνουσα σημασία ή ασήμαντη ανάλογα με την προοπτική που δίνω στην εμπειρία, έχει μια συμμετρία και μια αντίθεση με τον υπόλοιπό χώρο, ανασύρει μνήμες, τις οποίες τώρα συνειδητοποιώ ότι έχω από δάφτο (εδώ έχουμε μια πιθανή αντίφαση αφού είπαμε ότι αφήνουμε στην άκρη την μνήμη, αλλά και η μνήμη είναι μια εμπειρία που μπορούμε, αν και κάπως δύσκολα να παρατηρήσουμε με ένα νέο μάτι).

Ακόμα μπορεί να παρατηρήσουμε ότι καθώς εστιάζομαι στο γεγονός που μου συμβαίνει, εν προκειμένω το κάδρο που βλέπω, έχω λιγότερες σκέψεις, ή οι συνειρμοί κοινούντε με μικρότερη ταχύτητα, ή βρίσκω κενά ανάμεσα στις σκέψεις που δεν ήξερα ότι υπήρχαν.

Το ότι έχουμε πολύ περισσότερες εμπειρίες, και λιγότερες σκέψεις, έχει και μια έμμεση συνέπεια ακόμα. Ξαφνικά τα δευτερόλεπτα που χτυπάει το ρολόι έχουν μέσα τους περισσότερες εμπειρίες από όσες είχαν πριν, με τον συνηθισμένο τρόπο εγρήγορσης. Άρα βιώνω μια μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, πολύ μεγαλύτερη, για όσο χρόνο παρατηρώ έτσι. Όσο είμαι χαμένος σε σκέψεις είναι κάπως σαν να μην ζω....

Είναι κάπως σαν να μην υπάρχω.

Και έτσι φτάνουμε στο δεύτερο σημείο που πρέπει να προσέξουμε για να πιάσουμε την νέα αίσθηση, την αυτοσυνείδηση. Δηλαδή την αίσθηση ότι εγώ υπάρχω.